بهشتی شدن با اخلاص (قرآن)قرآن کریم عده‌ای را بندگان مخلص خدا نامیده و عبودیت خدا را برای آنان اثبات کرده است. ۱ - اخلاص از عوامل نیل به بهشت«الا عباد الله المخلصین فی جنت النعیم.» «مگر بندگان پاکدل خدا در باغهای پر نعمت.» قرآن کریم این عده را بندگان مخلص خدا نامیده و عبودیت خدای را برای آنان اثبات کرده و معلوم است که: عبد، نه مالک اراده خودش است و نه مالک کاری از کارهای خودش، پس این طایفه اراده نمی‌کنند، مگر آنچه را که خدا اراده کرده باشد و هیچ عملی نمی‌کنند مگر برای خدا. آن گاه این معنا را برای آنان اثبات کرده که مخلص- به فتحه لام- هستند و معنایش این است که: خدا آنان را خالص برای خود کرده، غیر از خدا کسی در آنان سهیم نیست و ایشان جز به خدای تعالی به هیچ چیز دیگری علقه و بستگی ندارند، نه به زینت زندگی دنیا و نه نعیم آخرت و در دل ایشان غیر از خدا چیز دیگری وجود ندارد. خدای تعالی جمله" و هم مکرمون" را ضمیمه اش کرد تا بر امتیاز این رزق و این میوه از رزقهای دیگران، دلالت کند و بفهماند: هر چند دیگران نیز این میوه‌ها را دارند، اما مخلصین این میوه‌ها را با احترامی خاص دارند، احترامی که با خلوص و اختصاص مخلصین به خدا مناسب باشد و دیگران در آن شریک نباشند. و در اینکه کلمه" جنات" را به کلمه" نعیم" اضافه کرده باز برای این است که به همین احترام خاص اشاره کرده باشد. واژه" عباد الله" به تنهایی برای بیان ارتباط این گروه به خداوند کافی است، ولی هنگامی که" مخلصین" در کنار آن قرار می‌گیرد عمق و جان دیگری به آن می‌بخشد، آن هم" مخلص" بصورت" صیغه اسم مفعول" کسی که خدا او را خالص کرده است، خالص از هر گونه شرک و ریا و از هر گونه وسوسه‌های شیطانی و شوائب هوای نفس. آری تنها این گروهند که به اعمالشان جزا داده نمی‌شوند، بلکه خدا با فضل و کرم با آنها رفتار می‌کند و بیحساب پاداش می‌گیرند. از نعمت میوه‌های رنگارنگ و احترام و گرامیداشت که بگذریم سخن از جایگاه آنها به میان می‌آید، می‌فرماید: " جایگاه آنها در باغهای سرسبز و پر نعمت بهشت است" (فی جنات النعیم). هر نعمتی بخواهند در آنجا هست و هر چه اراده کنند در برابر آنها حاضر است. ۲ - عمل خالصانه و الهی«و یطعمون الطعام علی حبه مسکینا و یتیما و اسیرا انما نطعمکم لوجه الله لانرید منکم جزاء و لا شکورا و جزیهم بما صبروا جنة و حریرا.» «و به (پاس) دوستی (خدا) بینوا و یتیم و اسیر را خوراک می‌دادند ما برای خشنودی خداست که به شما می‌خورانیم و پاداش و سپاسی از شما نمی‌خواهیم و به (پاس) آنکه صبر کردند بهشت و پرنیان پاداششان داد.» وجه خدای تعالی عبارت است از صفات فعلی خدای تعالی، صفات کریمه‌ای که افاضه خیر بر خلق و خلقت و تدبیر و رزق آنها و یا به عبارت جامع تر رحمت عامه او که قوام تمامی موجودات بدان است، از آن صفات نشات می‌گیرد و بنا بر این معنای اینکه عملی به خاطر وجه الله انجام شود این است که در انجام عمل این نتیجه منظور گردد که رحمت خدای تعالی و خشنودیش جلب شود، منظور تنها و تنها این باشد و ذره‌ای از پاداش‌هایی که در دست غیر خدای تعالی است منظور نباشد و به همین جهت خانواده اطعامگر دنبال این سخن خود که" انما نطعمکم لوجه الله" اضافه کردند: " لا نرید منکم جزاء و لا شکورا- ما از شما نه پاداشی می‌خواهیم و نه حتی تشکری". گفتیم وجه خدای تعالی عبارت است از صفات فعلی او، که صفات ذاتی خدای تعالی ما ورای آن صفات قرار دارد و مبدا آن و در آخر مبدا تمامی خیرات عالم است. و بنا بر این برگشت اینکه عمل برای وجه الله باشد، به این می‌شود که عمل انسان به این انگیزه از انسان سر بزند که باعث رضای اوست و او محبوب ما و رضایتش منظور ما است، برای اینکه او جمیل علی الاطلاق است و به تعبیر دیگر: برگشت چنین عملی به این است که انسان خدای را تنها به این جهت عبادت کند که او اهلیت عبادت و استحقاق آن را دارد. هدف واقع شدن وجه الله و آن را غایت و انگیزه اعمال قرار دادن، در چند جا از کلام مجیدش آمده، مانند آیات زیر: " و اصبر نفسک مع الذین یدعون ربهم بالغداة و العشی یریدون وجهه"، و در این معنا است آیه شریفه" و ما امروا الا لیعبدوا الله مخلصین له الدین"، و آیه شریفه" و ما تنفقون الا ابتغاء وجه الله"، و آیه شریفه" فادعوه مخلصین له الدین"، و آیه" الا لله الدین الخالص". " لا نرید منکم جزاء و لا شکورا"- " جزاء" به معنای آن است که عمل کسی را به چیزی که معادل و برابر آن باشد عوض دهی، حال چه عمل خیر باشد، که معادلش جزای خیر قرار می‌گیرد و چه شر که معادلش جزای شر واقع می‌شود، جزا، هم از این جهت عمومیت دارد و هم از جهت اینکه شامل جزای عملی و زبانی هر دو می‌شود، چیزی که هست در خصوص آیه مورد بحث به قرینه اینکه در مقابل شکور قرار گرفته (نه جزایی می‌خواهیم و نه تشکری) تنها جزای عملی منظور است، نه جزا و تلافی زبانی. می‌فرماید: " آنها می‌گویند ما شما را تنها برای خدا اطعام می‌کنیم، نه پاداشی از شما می‌خواهیم و نه تشکری" (انما نطعمکم لوجه الله لا نرید منکم جزاء و لا شکورا). این برنامه منحصر به مساله اطعام نیست که تمام اعمالشان مخلصانه و برای ذات پاک خداوند است و هیچ چشمداشتی به پاداش مردم و حتی تقدیر و تشکر آنها نیست و اصولا در اسلام ارزش عمل به خلوص نیت است و گرنه اعمالی که انگیزه‌های غیر الهی داشته باشد، خواه ریاکارانه باشد و یا به خاطر هوای نفس و یا تشکر و قدردانی مردم، یا پاداش مادی، و هیچگونه ارزش معنوی و الهی ندارد. ۳ - پانویس۴ - منبعمرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۶، ص۵۴۰، برگرفته از مقاله «بهشتی شدن با اخلاص». |